Biên giới lãnh thổ

Bàn về vấn đề biên giới lãnh thổ, ngoài chủ quyền trên đất liền, không thể không nhắc đến chủ quyền đối với các đảo, các vùng biển. Với hình hài dài nhưng hẹp, đường bờ biển khoảng 3.260 km, với một vùng biển, thềm lục địa rộng khoảng 1 triệu km2 mà trong đó có hơn 3.000 hòn đảo lớn nhỏ, công cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo trong lịch sử hình thành và phát triển của đất nước Việt Nam ta luôn đóng vai trò hết sức quan trọng. Từ thời lập nước, giữ nước, cha ông ta luôn chăm lo và có nhiều chính sách bảo vệ biên cương đất nước từ hướng biển. Lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc cho thấy biển là không gian sinh tồn của người Việt, nơi chứng kiến những trận thủy chiến oanh liệt của dân tộc, là thành lũy để ta chống phá, kiềm tỏa địch, góp phần to lớn vào các cuộc kháng chiến chống phương Bắc, chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ xâm lược, giải phóng dân tộc, và thống nhất đất nước. Trong bối cảnh lịch sử đó, Ban Biên giới của Hội đồng Chính phủ, tiền thân của Ban Biên giới của Chính phủ và nay là Ủy ban Biên giới quốc gia được thành lập với mục tiêu: “…tăng cường chỉ đạo việc bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ, biên giới trên đất và trên biển, các hải đảo, thềm lục địa và bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên và quyền quốc gia ngoài biển…” của Việt Nam . 

Trải qua lịch sử 50 năm thành lập và phát triển, Ủy ban Biên giới quốc gia đã không ngừng nỗ lực trong thực hiện các nhiệm vụ, trong đó nhiệm vụ thường xuyên, trọng yếu là (i) đấu tranh bảo vệ chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa; và (ii) đấu tranh bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán và lợi ích chính đáng đối với các vùng biển, thềm lục địa của Việt Nam.

Công tác đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo của ta thời nào cũng gặp không ít khó khăn, thách thức do tính chất phức tạp của tranh chấp, vị trí địa chiến lược của hai quần đảo, các yêu sách chủ quyền, yêu sách vùng biển, thềm lục địa, trong đó có các yêu sách biển phi lý, trái với luật pháp quốc tế ở Biển Đông cũng như lợi ích đan xen của các nước trong, ngoài khu vực. Trước những khó khăn, thách thức đó, Tập thể Ủy ban Biên giới quốc gia, dưới sự chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Bộ Ngoại giao đã luôn đoàn kết, nhất trí, vượt mọi khó khăn, kiên quyết, kiên trì triển khai nhiều biện pháp toàn diện, đồng bộ theo đúng chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS) và trên nhiều phương diện để khẳng định, bảo vệ chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, thực thi các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của Việt Nam tại các vùng biển của Việt Nam.

Về pháp lý, Ủy ban đã tham gia tích cực vào việc tham mưu đề xuất lãnh đạo các cấp ban hành các chủ trương, chiến lược, chính sách, văn bản quy phạm pháp luật quan trọng về công tác quản lý biên giới lãnh thổ, trong đó phải kể đến Tuyên bố của Chính phủ về lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa ngày 12/5/1977, Tuyên bố của Chính phủ về đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải năm 1982, Tuyên bố của Chính phủ về vùng trời Việt Nam năm 1984, Luật Biển Việt Nam đã được Quốc hội khóa XIII thông qua năm 2012, Tuyên bố của Chính phủ về đường cơ sở trong Vịnh Bắc Bộ năm 2025; đề xuất Quốc hội phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 - bản hiến chương Liên hợp quốc về biển và đại dương toàn diện và bao quát nhất, với đầy đủ các quyền và nghĩa vụ tại các vùng biển của quốc gia ven biển; chủ trì, phối hợp với các bộ, ban, ngành xây dựng và đệ trình 03 Báo cáo ranh giới thềm lục địa ngoài 200 hải lý trong các năm 2009 và 2024 nhằm khẳng định quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam đối với thềm lục địa vượt quá 200 hải lý theo quy định tại Điều 76 của UNCLOS.

Về mặt song phương, Ủy ban đã chủ động thúc đẩy giải quyết phân định ranh giới các vùng biển và thềm lục địa chồng lấn với các nước láng giềng; chủ trì, phối hợp đàm phán, ký kết nhiều điều ước quốc tế về phân định biển với các nước láng giềng, các thỏa thuận về hợp tác biển với các nước, từng bước hoàn thiện hệ thống pháp lý về biển, góp phần giữ vững chủ quyền biển, đảo của Việt Nam, duy trì môi trường hòa bình, ổn định trên biển và quan hệ hữu nghị với các nước, phục vụ phát triển kinh tế biển và hợp tác quốc tế. 

Về chính trị, đối ngoại, Ủy ban là cơ quan đầu mối trong tham mưu, kiến nghị nội dung phục vụ lãnh đạo cấp cao và các cấp trong trao đổi, giao thiệp, tiếp xúc song phương, đa phương, các tuyên bố, phát biểu, phát ngôn ngoại giao, tranh thủ các diễn đàn quốc tế nhằm truyền tải các chủ trương, chính sách về biên giới, lãnh thổ, nhất là vấn đề Biển Đông của ta, qua đó nêu bật thông điệp một Việt Nam yêu chuộng hòa bình, cam kết giải quyết mọi bất đồng bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế; ủng hộ tự do hàng hải, hàng không, tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên ở Biển Đông. Đồng thời, thể hiện rõ quyết tâm bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Việt Nam ở Biển Đông. Quan điểm, chủ trương này của Việt Nam được cộng đồng quốc tế ghi nhận, ủng hộ và đánh giá cao.

Trên thực địa, Ủy ban Biên giới đã chủ động phối hợp chặt chẽ, thường xuyên với các bộ, ngành liên quan theo dõi sát mọi động thái, chính sách và hoạt động của các nước liên quan đến vấn đề trên biển, kịp thời tham mưu, đề xuất các biện pháp phù hợp xử lý tình huống phát sinh trên biển, đảm bảo phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS nhằm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, giữ vững quan hệ với các nước, duy trì môi trường hòa bình, ổn định ở Biển Đông để phục vụ xây dựng và phát triển đất nước; kiên quyết, kiên trì đấu tranh với các hành vi xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán và lợi ích hợp pháp của Việt Nam trên biển. Bên cạnh đó, Ủy ban cũng phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan tham mưu xây dựng các chính sách về phát triển kinh tế biển, hỗ trợ, khuyến khích ngư dân vươn khơi bám biển.

Về quản lý tranh chấp, vấn đề tranh chấp ở Biển Đông ngày càng diễn biến phức tạp, các bên có yêu sách ở Biển Đông đều có xu hướng gia tăng các biện pháp trên các mặt trận chính trị, pháp lý, ngoại giao và trên thực địa nhằm củng cố yêu sách của mình. Các nước ngoài khu vực gia tăng can dự vào vấn đề Biển Đông. Cọ xát, cạnh tranh, tập hợp lực lượng giữa các nước lớn trong và ngoài khu vực về vấn đề Biển Đông có thể làm xói mòn lòng tin, gia tăng nguy cơ xảy ra va chạm, đụng độ ở Biển Đông làm ảnh hưởng đến môi trường hòa bình, ổn định của khu vực, tác động không thuận đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Xác định rõ nhiệm vụ giữ vững chủ quyền, các quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Việt Nam ở Biển Đông, đồng thời duy trì môi trường hòa bình ổn định để phát triển đất nước là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên và lâu dài, Ủy ban đã luôn làm tốt công tác nghiên cứu, tham mưu cho lãnh đạo các cấp nhằm kiểm soát tốt các vấn đề phát sinh trên biển, không để xung đột gia tăng thành điểm nóng với phương châm vừa hợp tác, vừa đấu tranh; tranh thủ mọi điều kiện thuận lợi để thúc đẩy hợp tác với các nước trong và ngoài khu vực trên cơ sở bảo đảm chủ quyền, lợi ích quốc gia, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS; kiên quyết, kiên trì đấu tranh với mọi hành vi xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam trên biển bằng biện pháp hòa bình, phù hợp với hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS.

Trên tinh thần đó, Ủy ban Biên giới quốc gia đã luôn chủ động phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan tham mưu cho lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong công tác đàm phám đàm phán, ký kết Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) được các nước ASEAN và Trung Quốc ký ngày 4/11/2002 tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 8 tại Phnom Penh, Campuchia. Đây là văn kiện chính trị đầu tiên mà ASEAN và Trung Quốc đạt được liên quan vấn đề Biển Đông và được coi là bước đột phá trong quan hệ hai bên, góp phần tăng cường tin cậy lẫn nhau, đóng góp vào duy trì hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác và thịnh vượng ở Biển Đông. Hiện nay, Ủy ban đang chủ trì đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc, phấn đấu sớm đạt được một COC hiệu lực, thực chất, phù hợp luật pháp quốc tế và UNCLOS.

Bên cạnh đó, Uỷ ban cũng đã tích cực phối hợp, tham mưu các cấp trong tổ chức thực hiện các thỏa thuận quốc tế về biển, nêu cao tinh thần thượng tôn pháp luật, ủng hộ bảo đảm tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, duy trì trật tự luật pháp trên biển, gia nhập các Điều ước quốc tế đa phương về Biển như UNCLOS 1982, Công ước quốc tế về tìm kiếm cứu nạn hàng hải năm 1979 (SAR 79), Công ước quốc tế về an toàn sinh mạng con người trên biển năm 1974 (SOLAS 1974), Công ước quốc tế về phòng ngừa ô nhiễm từ tàu biển năm 1973 (MARPOL 73/78)…, từng bước đưa Việt Nam tham gia sâu vào các diễn đàn quốc tế của Liên hợp quốc về biển, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Đây cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để ta phối hợp với các nước quản lý các khác biệt, tranh chấp về biển, vừa bảo đảm các quyền và lợi ích của Việt Nam, vừa giảm thiểu rủi ro, tác động tiêu cực phát sinh và thúc đẩy hợp tác quốc tế về biển, đóng góp thiết thực cho việc duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông.

Về thông tin, tuyên truyền, nhận thức được tầm quan trọng của mặt trận thông tin, tuyên tuyền trong công tác đấu tranh bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, Ủy ban Biên giới quốc gia đã chủ động, tích cực triển khai đa dạng các kênh tuyên truyền, cung cấp thông tin, cập nhật chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta đến dư luận trong nước cũng như truyền thông quốc tế, đồng thời kịp thời phản bác các quan điểm sai trái, yêu sách biển trái với luật pháp quốc tế, UNCLOS, bác bỏ các thông tin sai trái trên các trang mạng và truyền thông để nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế hiểu chủ trương, quan điểm, lập trường chính nghĩa của Việt Nam. Đến nay, quan điểm, lập trường đúng đắn của Việt Nam được nhân dân ta và cộng đồng quốc tế ủng hộ, góp tiếng nói vô cùng quan trọng trong công cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo lâu dài của Việt Nam.

Trải qua chặng đường 50 năm hình thành và phát triển, trải qua bao nhiêu biến cố thăng trầm của lịch sử, Ủy ban Biên giới quốc gia đã từng bước trưởng thành, đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong công tác đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng, âm thầm lặng lẽ nhưng đầy tự hào. Trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước, đứng trước những bước đổi thay lớn lao của thời cuộc, trong bối cảnh tình hình khu vực và thế giới biến đổi không ngừng, nhiệm vụ đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo sẽ ngày càng khó khăn và phức tạp. Ủy ban Biên giới quốc gia cần tiếp tục nỗ lực hơn nữa để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó, giữ vững cương vực của nước nhà, góp phần xây dựng một nước Việt Nam độc lập, tự do và hạnh phúc./.