19/11/2020 18:03
Trong kho tàng văn hóa đặc sắc của người Khmer ở Nam Bộ, dàn nhạc ngũ âm là sự hội tụ tinh tế của chủ thể văn hóa, không chỉ về sự tài hoa của người diễn tấu, thẩm mỹ âm nhạc truyền thống mà còn chứa đựng trong đó lịch sử - địa văn hóa, phong tục tập quán và khát vọng thuần hậu.
Dàn nhạc ngũ âm – nhạc cụ truyền thống của người Khmer
Quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa tài hoa
Người Khmer Nam Bộ thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khmer, vốn có chung nguồn gốc với người Campuchia và có nguồn gốc gần gũi với các dân tộc Indonesia, Malaysia ở các hải đảo phía Nam. Bên cạnh đó, trong quá trình sinh sống gần gũi, đồng bào đã hòa hợp với các cộng đồng Chăm, Hoa, Việt tại vùng Nam Bộ. Những sự tiếp nối, giao lưu văn hóa này là nguồn gốc tạo nên bản sắc văn hóa của người Khmer Nam Bộ. Dàn nhạc ngũ âm phản ánh rõ nét những đặc điểm này với ảnh hưởng từ âm nhạc cổ truyền Campuchia, Ấn Độ và Indonesia, đã được bản địa hóa.
Nhạc cụ truyền thống của người Khmer ở Nam Bộ rất đa dạng, được kết cấu thành nhiều dàn nhạc khác và tuỳ theo từng cuộc lễ mà lựa chọn sử dụng dàn nhạc với các nhạc cụ khác nhau để biểu diễn. Trong đó, dàn nhạc ngũ âm là sự kết hợp giữa nhạc Pin và nhạc Peat. Nhạc Pin vốn là dàn nhạc cổ xưa, được ra đời từ thời đại Noko Knum của vương quốc Phù Nam, mang đậm dấu ấn văn hóa Ấn Độ và được du nhập theo tôn giáo Bà La Môn. Sau này, có sự kết hợp thêm nhạc cụ của người Khmer có sẵn và dàn nhạc krong-sko-trom min có từ thời trung đại. Hai loại nhạc gồm Pin và krong-sko-trom min được nhập chung với nhau thành một dàn nhạc Pin-peat.
Là dàn nhạc lễ nên có những quy định chặt chẽ về việc sử dụng trong những hoạt động tín ngưỡng cụ thể. Theo quy định cổ truyền, dàn nhạc ngũ âm chỉ được sử dụng trong các ngày đại lễ tại chùa (Lễ Cầu Phước, Lễ Dâng Bông…) và ngày Tết như Sel Done-ta, Chnam Thmây, Óc Om Bok, Lễ Dâng y hoặc sử dụng trong đám tang. Đến nay, nhạc ngũ âm đã được sử dụng rộng rãi trong đời sống, mang tính giải trí cao, từ liên hoan mừng công và trình diễn trong các hoạt động văn hóa.
Sự độc đáo của dàn nhạc ngũ âm
Dàn nhạc ngũ âm tổng hợp từ 5 loại chất liệu, đồng, sắt, gỗ, da và hơi với 9 loại nhạc: Đàn thuyền (Rô-Niết ek, Rô-Niết-thung), bộ trống (Kha so-somphô, Sakho-thôm), đàn cò và bộ trống Sa dăm, bộ cồng lớn và nhỏ (Pét-Kuong-Thôn, Ro-Niết-Đek), đàn Tà-Khê, đàn Khưm, kèn Srô-lây (2 loại Srô-lây-Tôck (kèn nhỏ) và Srô-Lây-thung (khèn lớn).
Trong đó, Rôneat-ek là nhạc cụ chủ đạo, có vai trò dồn bè. Dàn nhạc ngũ âm có thể thiếu một vài nhạc cụ nhưng không thể thiếu cặp đàn Rôneat-ek, Rô-neat-thung, Cuông-tuôch, Cuông-thôm và cặp trống lớn thì mới hội đủ điều kiện diễn tấu.
Đặc biệt, dàn nhạc ngũ âm còn phối hợp hài hoà với các nhạc cụ khác như đàn cò, đàn a dây hoặc có thể tách ra thành những nhạc cụ riêng lẻ để dễ thực hiện cho các điệu múa sa dzăm, rom vong, lam thone, múa dzù kê…
Mỗi bộ trong dàn nhạc ngũ âm còn có thể có nhiều hơn nếu có thêm người chơi nhạc. Mặt khác, các nhạc cụ trong dàn nhạc này còn được tách ra để độc tấu nhằm khai thác tối đa tính độc đáo trong âm thanh của từng nhạc cụ và thể hiện khả năng biểu diễn của từng nhạc công.
Vai trò, giá trị của dàn nhạc ngũ âm
Dàn ngũ âm của người Khmer Nam Bộ độc đáo về các loại nhạc cụ, phương thức trình diễn, có giá trị nghệ thuật cao và khẳng định trình độ thẩm mỹ về âm nhạc của chủ thể văn hóa. Nếu như những ngôi chùa luôn có mặt trong các phun sóc của người Khmer Nam Bộ và là trung tâm tín ngưỡng, văn hóa, giáo dục của cộng đồng thì dàn nhạc ngũ âm là một phần không thể thiếu. Nó được sử dụng trước hết trong các lễ hội, theo từng nghi thức là phương tiện trao gửi những khát vọng, lòng biết ơn của con người đến thế giới thần linh.
Theo ông Thạch Suôl (Trà Vinh) - nghệ nhân tâm huyết, gắn bó suốt đời với nghiên cứu, bảo tồn dàn nhạc ngũ âm có hơn 30 năm tâm huyết nghiên cứu dàn nhạc ngũ âm cho biết: “Dàn nhạc ngũ âm là vốn quý tinh hoa văn hóa của người Khmer Nam Bộ. Về hình thức, các nhạc cụ của dàn nhạc ngũ âm được thiết kế rất tinh xảo, đảm bảo tính thẩm mỹ. Về đặc tính, mỗi loại nhạc khí đều được định âm chuẩn xác, đảm bảo được yếu tố hòa âm, phối khí của dàn nhạc. Vì vậy, để sử thành thạo các nhạc cụ của dàn nhạc ngũ âm, người sử dụng phải có khả năng thẩm âm tốt, nắm vững phương pháp hòa âm, phối khí và nhất là phải thật sự đam mê, sáng tạo mới có thể biểu diễn thành công”.
Tuy nhiên, những nhạc công ngũ âm hầu hết học cách sử dụng nhạc cụ từ truyền nghề theo kinh nghiệm. Điều đó chứng tỏ niềm đam mê và sự tài hoa của nhạc công.
Âm nhạc của ngũ âm nói riêng là tiếng lòng của khát vọng về cuộc sống an lành, khỏe mạnh, ấm no, hạn phúc của chủ thể văn hóa. Những nghi thức trong các lễ hội đều phản ánh khát vọng bình dị này mà dàn nhạc ngũ âm có vai trò truyền tải. Bên cạnh yếu tố tâm linh, dàn nhạc ngũ âm còn mang tính giải trí khi hòa nhập với sinh hoạt thường nhật của người dân. Cả 2 yếu tố này đã kết nối cộng đồng trong mối quan hệ bền chặt, hướng con người tới những điều tốt đẹp./.
Đảo Hòn Hải là điểm A6 đánh dấu đường cơ sở Việt Nam, đây được xem như điểm xa nhất của đường viền nội thủy...
28/04/2025 17:01
Ngày 10/12, Bộ trưởng Bộ VH-TT&DL Nguyễn Văn Hùng đã ký ban hành Quyết định số 3944/QĐ-BVHTTDL đưa vào danh mục di sản văn hóa...
11/12/2024 16:38
Ngày 16/11, UBND huyện Kiên Hải (Kiên Giang) tổ chức lễ Nghinh Thần tại Đình thần Nam Hải Đại Tướng quân, xã Lại Sơn, huyện...
17/11/2024 17:42
Được nghe nhiều về đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) nhưng chưa một lần đến, bởi vậy chúng tôi rất háo hức khi lần đầu có...
25/09/2024 17:33
Đối với người dân đảo Phú Quý (Bình Thuận), sam hương đã trở thành loại cây thân thuộc, có ý nghĩa vật chất, tinh thần...
19/09/2024 10:20
Ngoài các hang động nổi tiếng đã quen thuộc, Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) còn vô vàn hang Karst, bãi cát, áng, hồ tuyệt đẹp...
12/08/2024 17:15
Xanh biển, xanh rừng với cảnh quan hoang sơ, tươi đẹp và các giá trị đa dạng sinh học cao khiến cho bất cứ ai...
05/08/2024 17:01
Đến Kiên Giang, ngoài trải nghiệm các dịch vụ vui chơi, giải trí đẳng cấp, du khách có thể khám phá vẻ đẹp của các...
17/07/2024 17:03
Ngày 11/7, Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Kiên Giang Bùi Quốc Thái cho biết, tạp chí du lịch Travel & Leisure (Mỹ) công bố...
13/07/2024 17:15
Nhắc đến du lịch biển Quảng Ninh thường chúng ta nghĩ ngay đến Hạ Long, Bãi Cháy, những điểm du lịch đã quá nổi tiếng...
12/07/2024 17:15
Lễ hội đình Trà Cổ: 'Cột mốc văn hóa' vùng biên của tỉnh Quảng Ninh
06/07/2024 16:42
Cảnh đẹp hoang sơ, vùng biển xanh ngắt và bãi cát mịn, xã đảo Nghi Sơn (thuộc thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hoá) đã...
04/07/2024 16:16
Lặn ngắm san hô được nhiều du khách lựa chọn khi nghỉ hè ở các vùng biển, với đa dạng dịch vụ. Dọc bờ biển...
24/06/2024 17:30
Ngày 17/6, phần lễ Nghinh Ông Nam Hải của lễ hội cúng biển Mỹ Long được tổ chức long trọng tại miếu Bà Chúa Xứ,...
18/06/2024 17:15