Biên giới lãnh thổ

Bên lề tọa đàm “Ủy ban Biên giới quốc gia - 50 năm vì sự nghiệp biên giới, lãnh thổ” (09/9/2025), Báo Thế giới và Việt Nam đã có cơ hội trò chuyện cùng ông Hoàng Trọng Lập, nguyên Phó Trưởng ban Ban Biên giới của Chính phủ, Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Biên giới, Bộ Ngoại giao về những kinh nghiệm, trăn trở trong đàm phán biên giới trên đất liền Việt Nam - Trung Quốc.

“Khi đoàn về thì Bắc Kinh đã đi ngủ”

Khi nhắc lại những kỷ niệm sâu sắc trong quá trình đàm phán biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc, ông Hoàng Trọng Lập không khỏi bồi hồi, bởi lẽ đây là một cuộc đàm phán đặc biệt khó khăn và kéo dài. Ông nhấn mạnh, trách nhiệm đặt ra cho những người trong đoàn đàm phán là vô cùng lớn lao, bởi họ không chỉ đại diện cho đất nước tham gia đoàn mà còn gánh trên vai trọng trách thiêng liêng: tạo dựng một đường biên giới rõ ràng giữa hai quốc gia.Khi cuộc đàm phán bước vào giai đoạn giải quyết thực chất khó khăn, căng thẳng nhất, ông Hoàng Trọng Lập được giao làm Trưởng đoàn đàm phán cấp chuyên viên. Các thành viên trong đoàn hầu hết là cán bộ cấp Vụ có năng lực từ các cơ quan như Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, Ban Biên giới của Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn… cùng nhiều cán bộ của những địa phương giáp biên.

Trong suốt 4 năm làm Trưởng đoàn đàm phán, điều để lại nhiều ấn tượng nhất trong nguyên Phó Trưởng ban Ban Biên giới của Chính phủ chính là sự quan tâm, chỉ đạo sát sao từ lãnh đạo cấp cao đến lãnh đạo các ban, bộ, ngành và cả chính quyền địa phương. Những ngày chuẩn bị cho đàm phán, ông Hoàng Trọng Lập cùng các cộng sự đều tập trung cao độ. Trong bối cảnh đất nước vừa ra khỏi chiến tranh, tài liệu pháp lý còn thiếu thốn, nhiều vùng thực địa vẫn đầy bom mìn, việc khảo sát trở nên vô cùng gian nan. Để có đủ cơ sở phục vụ đàm phán, Ủy ban Biên giới quốc gia đã phải triển khai hai đề tài cấp Nhà nước nhằm nghiên cứu, nắm vững tình hình và xây dựng lập luận chắc chắn.Trong ký ức của nhà ngoại giao kỳ cựu, những buổi đàm phán với phía Trung Quốc chưa bao giờ là dễ dàng. Ông kể lại, có thời điểm đàm phán diễn ra dồn dập suốt bốn năm liền, trung bình cứ hai tháng lại có một phiên họp, lúc ở Bắc Kinh, lúc ở Hà Nội. Do đó, ngoài bản lĩnh và sự chuẩn bị kỹ lưỡng, sức khỏe cũng trở thành một yếu tố quan trọng để có thể theo đuổi đến cùng cuộc đàm phán đầy cam go này.Theo đánh giá của ông, thành quả mà đoàn đàm phán đạt được là “tương đối công bằng và thỏa đáng”. Cuộc đàm phán chủ yếu xoay quanh giải quyết 164 khu vực C có tranh chấp phức tạp với tổng diện tích 232 km2. Những khu vực pháp lý thuộc về Việt Nam cơ bản ta đã giành lại và giữ được. Về cơ bản, diện tích mà hai bên đạt được gần như cân bằng. Quan trọng hơn, những khu vực dân cư và địa bàn trọng yếu đều cơ bản được giữ ổn định. Với nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Biên giới quốc gia, đó là sự khẳng định rằng Việt Nam đã bảo vệ được chủ quyền lãnh thổ, đáp ứng kỳ vọng của lãnh đạo và nhân dân, mà cũng là lương tâm của những người tham gia đàm phán.

Nguyên Phó Chủ nhiệm Ban Biên giới của Chính phủ Hoàng Trọng Lập trả lời phỏng vấn. (Ảnh: Thành Long)

Sau khi Hiệp ước biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc được ký kết năm 1999, hai bên bắt đầu tiến hành phân giới, cắm mốc. Một hệ thống mốc quốc giới rõ ràng, minh bạch và có tính thẩm mỹ đã được hình thành. Ông Lập tiết lộ, chính ông cùng Bộ Xây dựng tham gia thiết kế “vóc dáng” của cột mốc, tạo nên những đường nét “mềm mại” nối liền hai dân tộc anh em. Với ông, đây không chỉ là những dấu mốc pháp lý, mà còn là biểu tượng cho sự minh bạch, cơ sở để hai bên hợp tác phát triển và cùng nhau quản lý biên giới.

Di sản cho tương lai

Theo nhà ngoại giao, di sản quan trọng nhất mà công tác đàm phán biên giới Việt - Trung để lại là hiệp ước được ký kết ở cấp cao nhất. Hiệp ước này là cơ sở pháp lý vững chắc để hai bên quản lý lãnh thổ, đồng thời hệ thống cột mốc cũng đã xóa bỏ những tranh chấp kéo dài nhiều thập kỷ, mở ra cơ hội hợp tác và củng cố quan hệ hữu nghị. “Nếu để tranh chấp kéo dài, bất lợi sẽ còn tiếp diễn, thậm chí có thể dẫn đến va chạm. Nhưng khi đã có đường biên giới rõ ràng cả trên giấy tờ và thực địa, điều này không chỉ có lợi cho hai dân tộc mà còn cho sự ổn định của cả khu vực”, ông Lập khẳng định.

Khi được hỏi về triển vọng hợp tác đường sắt Việt - Trung trong bối cảnh biên giới đã được hoạch định rõ ràng, ông Hoàng Trọng Lập nhớ lại một kỷ niệm đáng chú ý. Trước đây, hai bên từng tranh chấp quyết liệt một đoạn đường sắt dài khoảng 300 m. Sau nhiều vòng đàm phán căng thẳng, cuối cùng ranh giới được xác định đi theo địa hình tự nhiên, cắt ngang tuyến đường sắt, kết quả là mỗi bên quản lý một nửa. Với ông, đây là minh chứng rõ ràng cho giá trị của việc có một đường biên giới pháp lý cụ thể: Không chỉ xóa bỏ tranh chấp, mà còn mở đường cho sự hợp tác hạ tầng, thúc đẩy kết nối và phát triển.

Nhìn lại chặng đường công tác, ông luôn tâm niệm rằng công tác biên giới lãnh thổ là sự nghiệp thiêng liêng, lâu dài, đòi hỏi nhiều thế hệ nối tiếp. Những vấn đề chưa được giải quyết rõ ràng thì phải kiên trì tiếp tục đàm phán. Do đó, muốn làm tốt, cán bộ ngoại giao phải nắm vững luật pháp quốc tế, am hiểu lịch sử, tích lũy kinh nghiệm và luôn rèn luyện nhằm nâng cao trình độ. Ông Lập cũng tin tưởng, lớp trẻ nếu học hỏi bài bản và tiếp thu kinh nghiệm từ thế hệ đi trước sẽ đủ khả năng hoàn thành trọng trách, bảo vệ vững chắc lợi ích quốc gia, góp phần xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị và phát triển./.