Biên giới lãnh thổ

Lễ mừng cơm mới (ồ ứng khẹ ê) là một trong những nghi lễ quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Si La (xã Kan Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu), được cộng đồng người Si La trân trọng gìn giữ từ đời này sang đời khác, với mong muốn cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng ấm no, sung túc.

Các điệu múa mô phỏng sinh hoạt hàng ngày của đồng bào Si La như giã gao, sàng gạo....

Nét đẹp văn hóa

Theo truyền thống của người Si La, lễ mừng cơm mới được tổ chức đầu vụ thu hoạch vào ngày Hợi, Ngọ, Tỵ, Thân hoặc Thìn tháng 8 âm lịch hàng năm và diễn ra trong một ngày tại gia đình trưởng mỗi dòng họ. Gia đình trưởng dòng họ có bàn thờ và trưởng họ thường là người thay mặt cho cả dòng họ làm các thủ tục trong các nghi lễ cúng. Tuy nhiên, vì lễ mừng cơm mới là một trong những nghi lễ đặc trưng tiêu biểu của đồng bào Si La nên không chỉ tổ chức tại mỗi gia đình trưởng dòng họ riêng, mà tại tất cả các dòng họ khác trong bản cũng đều tổ chức lễ mừng cơm mới và sau các nghi lễ cúng mời tổ tiên, các gia đình trong họ sẽ đến dự bữa cơm mừng cơm mới tại nhà trưởng dòng họ.

Sáng sớm ngày làm lễ, tất cả các gia đình trong bản phải quét dọn nhà cửa, rửa bát đũa, lau chùi các đồ dùng sinh hoạt trong nhà và sửa sang nơi thờ cúng. Sau khi mọi thứ được chuẩn bị xong, chiều tối trưởng dòng họ bắt đầu nấu cơm mới và chế biến các đồ lễ bày lên mâm cúng. Khi mặt trời lặn hẳn, gia chủ tiến hành lễ cúng mời tổ tiên, ông bà, cha mẹ những người đã khuất về hưởng đồ lễ cơm mới, bởi theo quan niệm của người Si La khi mặt trời lặn ông bà mới có thể về bên con cháu..

Lễ vật là những đồ ăn thức uống quen thuộc trong đời sống hàng ngày, được bà con chuẩn bị từ nhiều ngày trước đó. Mỗi gia đình phải tự đồ cơm bằng gạo mới của nhà mình, gói cẩn thận trong lá chuối, 1 số loại củ như khoai sọ, củ gừng cùng với 1 con sóc, 1 con cua, 1 con cá đã được chế biến, gói vào lá chuối, hấp chín đem đến nhà trưởng họ.

Để chuẩn bị cho lễ cúng chính thức, trưởng họ sẽ lấy từ gói cơm của mỗi gia đình 1 nắm cơm cho vào giỏ cơm chung để dâng lên tổ tiên. Ngoài ra trưởng họ sẽ dâng lên tổ tiên 1 con sóc, 1 con cua, 1 con cá được chế biến, gói vào lá chuối và được hấp chín, vài củ khoai sọ do chính gia đình mình chuẩn bị.

Đây là những lễ vật bắt buộc phải có trong lễ mừng cơm mới của người dân tộc Si La. Có thể thấy đồ cúng có đủ thực phẩm dưới nước, trên cạn, dưới sông suối và trên nương, trên rừng và điều đặc biệt không thể thiếu là cơm.

Nghi lễ quan trọng

Khi lễ vật đã được chuẩn bị xong gia chủ sẽ mang vào trong buồng đặt cạnh bếp chính bên giường của gia chủ. Với người dân tộc Si La chỉ có gia đình trưởng họ mới được làm bếp này, bếp được làm trong nhà, cạnh cột chính của nhà, là nơi giữ lửa ấm cho cả họ, bảo vệ che chở cho mọi người, là nơi chủ họ sưởi ấm và hút thuốc. Mâm cúng có đặt thêm bát nước trắng và một ống tre cao 15 cm, có đường kính miệng khoảng 8 cm, bên trong ống có men rượu, trên miệng phủ lá chuối và cắm 3 que tre, tượng trưng cho bình rượu cần.

Bên ngoài, mâm lễ chung được đặt thêm 1 bình rượu cần bằng ống tre và cắm 3 chiếc cần vào bình rượu. Con cháu sẽ quây tròn quanh mâm cúng. Khi mọi người đã ổn định, chỉnh tề trang phục, tại mâm lễ trong nhà gia chủ bắt đầu làm lễ cúng.

“Ba tháng tìm con sóc có rồi/ Ba tháng tìm con cua có rồi/ Một giáp mười ba ngày cũng đến rồi/ Một năm 12 tháng cũng đến rồi/ Anh em xa gần cũng về đây đông đủ/ Kính mời tổ tiên, cụ, kỵ cùng nhau về hưởng thụ và ban cho con cháu sức khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu”. (Lời cúng sẽ được lặp đi lặp lại 9 lần).

Cách thức tổ chức và những lễ vật của các dòng họ đều giống nhau. Sau khi nghi lễ cúng mời tổ tiên về hưởng thụ cơm mới xong, gia chủ (trưởng họ) và con cháu trong nhà cũng bắt đầu bầy mâm mời anh em họ hàng, khách khứa trong bản đến dự bữa cơm mới.

Khi cúng xong các gia đình sẽ cùng nhau ăn mừng lúa mới. Người Si La rất coi trọng lễ mừng cơm mới nên các dòng họ thường tổ chức rất chu đáo. Đồng bào cùng nhau tưng bừng nhảy múa các bài hát dân ca truyền thống, trò chơi dân gian của dân tộc mình. Các điệu hát và tiếng sáo, tiếng đàn vang lên khắp núi rừng mỗi mùa lễ báo hiệu một mùa bội thu, an lành, no ấm, là nét đẹp văn hóa, góp phần tạo sự quyến rũ bí ẩn, vẻ đẹp hùng vĩ nguyên sơ của miền Tây Bắc./.