Biên giới lãnh thổ

Một định hướng quan trọng được ngành Hải quan xác định trong thời gian tới là xây dựng và triển khai hải quan thông minh, với các hoạt động nghiệp vụ được tự động hoàn toàn, phù hợp với chuẩn mực và khuyến nghị của Tổ chức Hải quan thế giới. Nền tảng cửa khẩu số đang được thí điểm là dự án đầu tiên trên cả nước về chuyển đổi số cho khu vực cửa khẩu. Mô hình này được coi là bước đột phá trong cải cách, góp phần tiến tới triển khai thành công hải quan thông minh.

Tháng 2/2022, tỉnh Lạng Sơn chính thức thí điểm cửa khẩu số tại 2 cửa khẩu Hữu Nghị và Tân Thanh. Nền tảng cửa khẩu số Lạng Sơn là dự án tiên phong trên toàn quốc của chuyển đổi số trong khu vực cửa khẩu. Cũng bởi vì tiên phong nên khó khăn “trập trùng”.

Khách quan, giai đoạn triển khai thí điểm là giai đoạn dịch Covid-19 diễn biến phức tạp. Theo yêu cầu của phía Trung Quốc, phương thức giao nhận hàng hóa ở cửa khẩu liên tục thay đổi nên nền tảng cửa khẩu số cũng phải thay đổi theo để phù hợp với thực tế. Theo ông Dương Xuân Huyên – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn, bước đầu triển khai chúng ta gặp phải khó khăn trong kê khai hàng nhập từ phía Trung Quốc vào Việt Nam. Lạng Sơn cũng đã đẩy mạnh hội đàm với phía bạn để đề nghị lực lượng chức năng Trung Quốc cung cấp những loại hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam ngày hôm sau trước 15 giờ hàng ngày để phía Việt Nam thực hiện nhập dữ liệu vào cửa khẩu số. Như vậy, hôm sau các doanh nghiệp (DN) có hoạt động nhập khẩu của phía bạn sẽ kê khai thuận lợi hơn.

Nguồn: Tổng cục Hải quan Đồ họa: Hồng Vân

Một khó khăn nữa đến từ phía DN. Với nhiều nỗ lực nhưng việc triển khai thí điểm ban đầu vẫn vấp phải sự không đồng thuận của một bộ phận DN xuất nhập khẩu (XNK). Theo ghi nhận, do hầu hết các lực lượng chức năng ở khu vực cửa khẩu đều có hệ thống riêng nên khi áp dụng thí điểm, ngoài việc khai báo trên hệ thống cửa khẩu số, DN vẫn phải khai như thông thường trên hệ thống của các ngành. Điều này là không thể tránh khỏi, bởi “tiên phong” nên không có hình mẫu để tham chiếu học hỏi, hệ thống đưa vào thí điểm sẽ phát sinh vướng mắc mà các lực lượng thì vẫn cần đảm bảo công tác quản lý của mình. Sở Thông tin và truyền thông tỉnh Lạng Sơn đã tổ chức rất nhiều lớp tập huấn đối với DN và đại lý hải quan. Đồng thời, sở cũng đã có văn bản đến hiệp hội DN có hoạt động XNK qua các cửa khẩu, một mặt vận động tuyên truyền, một mặt hướng dẫn để DN nắm được và thực hiện.

Ở phía chủ quan, ông Vi Công Tường – Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lạng Sơn cho rằng, khó khăn lớn nhất là ở hạ tầng, trang thiết bị để triển khai. Khi chúng ta triển khai tự động hóa hoàn toàn thì phải có cả hệ thống camera thông minh, tự động, kết nối điện tử, một số phần mềm kết nối một cửa giữa các ngành để hoạt động một cách trơn tru.

Bên cạnh đó, chỉ những người trong cuộc mới tỏ tường được rằng, kỹ thuật về công nghệ thông tin chỉ là nền tảng. Chuyên gia về công nghệ thông tin để xây dựng hệ thống thì giỏi chuyên môn nhưng lại chưa hiểu sâu về các bài toán nghiệp vụ trong công tác quản lý tại cửa khẩu. Điều này đặt ra yêu cầu cần sự phối kết hợp chặt chẽ để đưa ra các phương án triển khai cụ thể, hạn chế tối đa những vướng mắc phát sinh.

Tiên phong nên vấp váp, vướng mắc là không tránh khỏi. Song, với những nỗ lực tháo gỡ kịp thời, sau nửa năm triển khai, 100% các xe hàng ra vào Tân Thanh, Hữu Nghị đã khai báo trực tuyến trên nền tảng cửa khẩu số trước khi vào cửa khẩu và được lực lượng chức năng kiểm tra, xác nhận trên nền tảng cửa khẩu số.

Để tiếp tục hoàn thiện hơn nữa, lãnh đạo tỉnh Lạng Sơn cho rằng vẫn rất cần sự quan tâm, lãnh đạo đồng bộ của Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban Chỉ đạo chuyển đổi số quốc gia để qua đó, có sự kết nối liên thông giữa các cửa khẩu trên địa bàn các tỉnh biên giới phía Bắc nói riêng và cả nước nói chung. Có sự liên thông như vậy thì việc triển khai cửa khẩu số sẽ thuận lợi hơn.

Vấn đề cốt yếu nữa là sự đồng thuận của cộng đồng DN. Theo ông Phạm Văn Đoan – Công ty Dolphin Sea, cho đến cùng, mong muốn của DN là tiết kiệm được các chi phí đầu tư cơ bản, tiết kiệm các chi phí về nhân lực, chỉ cần có thiết bị kết nối được internet thì có thể thực hiện khai báo hải quan, thông quan hàng hóa. Ngoài ra, nếu phát sinh vướng mắc, DN có thể dễ dàng kết nối để nhận được sự hỗ trợ thiết thực nhất. Đạt được điều này, DN sẵn sàng đồng hành cùng cơ quan chức năng.

Thời gian gần đây, một số địa phương trọng điểm có cửa khẩu như Quảng Ninh, Lào Cai, Quảng Trị cũng đã đến học mô hình nền tảng cửa khẩu số tại Lạng Sơn và đang xây dựng kế hoạch triển khai thí điểm tại địa phương.

Với các kết quả bước đầu đạt được, việc triển khai thành công cửa khẩu số cũng có thể coi là một bước đột phá trong cải cách hành chính, là chìa khóa góp phần đem đến thành công cho hải quan số, hải quan thông minh trong xu thế hội nhập quốc tế, đảm bảo thông thương, đảm bảo chuẩn mực, khuyến nghị của Tổ chức Hải quan thế giới trong thời điểm hiện nay./.