Nghệ nhân người Tày “bắt” gà đất gáy

21/07/2021 15:26

Gà đất biết gáy, là loại đồ chơi truyền thống vào loại “độc nhất vô nhị” của đồng bào dân tộc Tày. Để làm ra một chú gà đất kêu được như gà thật, nghệ nhân phải trải qua gần chục công đoạn chế tác với cấu tạo âm thanh cực kỳ phức tạp... Hiện, trong cộng đồng người Tày ở khu vực phía Bắc chỉ còn một người duy nhất làm được những đồ chơi độc đáo này, đó là ông Hoàng Chóong ở Xã Hoàng Việt, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn.

 

Ông Chóong dành rất nhiều thời gian cho việc chế tác gà đất

“Bí quyết” thất truyền

Ông Hoàng Chóong kể lại: “Ngày còn bé, bố mẹ thường dẫn tôi đến chơi các bản lân cận. Khi đi qua nhà một cụ già, thấy cụ ấy làm gà đất kêu cục tác khiến tôi rất tò mò. Thấy tôi có vẻ thích thú, ông cụ gọi lại cho tôi mấy con gà đất, rồi dạy tôi cách làm cho những con gà kêu cục tác... Ông cụ dặn, sau này ông chết, tôi phải giữ trò chơi này và truyền lại cho người khác nữa, không được để trò chơi thất truyền. Sau này, tôi phải đi bộ đội rồi làm công tác xã hội nên không có điều kiện thực hiện điều mong mỏi của thầy. Đến năm 2009 khi nghỉ hưu, tôi bắt đầu dành toàn bộ thời gian để khôi phục lại trò chơi này”.

Năm 1990 khi còn giữ chức Trưởng phòng Văn hóa huyện Văn Lãng, ông Chóong bắt đầu làm thử gà đất biết gáy nhưng đã thất bại, bởi vì trò chơi này ông được học từ khi còn bé và chưa có kinh nghiệm chế tác. Đến năm 2009 khi về nghỉ hưu, ông mới có thời gian chế tác gà đất biết gáy.

“Hồi đó tôi làm đến cả trăm con gà đất mới có một con phát ra được tiếng kêu, nhưng mình vừa làm vừa rút kinh nghiệm; cuối cùng đã thành công. Đến nay, tôi đã chế tác thành công chú gà đất biết gáy và được nhận bằng khen của tỉnh về việc này”, ông Chóong khoe.

Theo lời của nhiều người cao tuổi ở địa phương thì, những trò chơi dân gian như gà đất biết gáy đã có từ rất lâu. Người dân thường sử dụng những đồ chơi này vào các dịp lễ tết, hội hè... Nếu tính theo đời người, đồ chơi này phải đi qua bốn năm đời. Tuy nhiên, những đồ chơi này phải chế tác cực kỳ tỉ mỉ, công phu nên không phải ai cũng làm được. Chính vì thế mà những đồ chơi này đã dần mai một theo thời gian. Hiện, trong cộng đồng người Tày ở Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, ngoài ông Chóong không còn ai nhớ và làm được những đồ chơi như gà đất biết gáy.

Kỹ thuật độc đáo

Nhìn ông Chóong cầm những con gà đất trên tay, rồi bóp cho chúng gáy khiến chúng tôi “choáng” trước kỹ thuật chế tác đồ chơi độc đáo của người nghệ nhân dân tộc Tày này.

Ông Chóong tiết lộ, loại đất dùng để chế tác gà đất rất hiếm, riêng ở Lạng Sơn chỉ có ở xã Hoàng Việt và Thanh Long. Muốn tìm được đất phải đi men theo những con suối nằm sâu trong rừng. Khi tìm được đất rồi phải đào sâu xuống khoảng một mét, lấy đất dẻo đem về phơi khô. Đất khô đem giã mịn rồi sàng lọc, sau đó trộn với nước lã và giã tiếp cho đến khi đất dẻo như bánh dày rồi nặn hình gà và đưa vào lò nung.

Tuy nhiên, công đoạn khó nhất khi làm gà đất phải kể đến việc chế tác kèn để nó có thể kêu và gáy được. Theo ông Chóong, công đoạn này vô cùng khó khăn. Người chế tác phải dùng một ống trúc bé bằng đầu đũa để làm kèn, sau đó lắp một lưỡi gà vào bên trong chiếc kèn để cho nó kêu. Điểm nhạy cảm nhất trong công đoạn này nằm ở phần lưỡi gà. Lưỡi gà nằm trong chiếc kèn được làm từ cây khâu rượt. Nếu độ rỗng của con gà càng lớn thì phải lắp chiếc lưỡi gà bé lại. Người chế tác gà đất giỏi phải có cảm quan tốt khi làm kèn và lưỡi gà để gà phát ra được tiếng kêu chân thực nhất.

Sau khi lắp ráp bộ phận âm thanh vào bên trong gà đất, người chế tác lại phải cuốn một lớp giấy ở ngoài để trang trí và gắn hai phần đầu và đuôi gà lại với nhau. Loại giấy dùng để cuốn gà, thường là giấy A4 ngâm với nhựa cây khâu rượt. Giấy A4 sau khi ngâm sẽ rất dẻo, dai lúc chơi sẽ không bị rách nát.

Ông Chóong cho biết: “Hiện, tôi đã truyền dạy lại cách làm gà đất cho con trai và một đứa cháu. Sau này tôi chết đi, chúng nó sẽ là người tiếp tục duy trì, phát triển trò chơi dân gian của dân tộc mình một cách rộng rãi.”

Nguồn: baodantoc.vn
Cùng chuyên mục
Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi
Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi

Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi

Rừng rong biển Quảng Ngãi nhìn từ trên cao
Rừng rong biển Quảng Ngãi nhìn từ trên cao

Bình Châu là một trong những xã biển nổi tiếng nhất ở Quảng Ngãi với hàng trăm tàu thuyền khai thác xa bờ.

Lục Nà - mái đình khuất nẻo biên cương
Lục Nà - mái đình khuất nẻo biên cương

Đình Lục Nà nằm ngay cạnh quốc lộ 18C qua địa phận xã Lục Hồn, huyện Bình Liêu, hướng ra cửa khẩu Hoành Mô (tỉnh...

Múa trống- Nét văn hoá độc đáo của người Giáy cần được bảo tồn
Múa trống- Nét văn hoá độc đáo của người Giáy cần được bảo tồn

Múa trống là một loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, có từ lâu đời của đồng bào dân tộc Giáy ở huyện Mèo...

Nét độc đáo trong trang phục truyền thống của người Dao đỏ
Nét độc đáo trong trang phục truyền thống của người Dao đỏ

Với sự tinh tế trong cách ăn mặc, phụ nữ người Dao đỏ tạo ra những nét riêng trong cách bài trí trang phục, không...

Bảo vật Quốc gia Bia Ma nhai Ngự chế của vua Lê Thái Tổ
Bảo vật Quốc gia Bia Ma nhai Ngự chế của vua Lê Thái Tổ

Bảo vật Quốc gia Bia Ma nhai Ngự chế của vua Lê Thái Tổ trên núi Phja Tém, xã Hồng Việt (Hòa An) là hiện...

Độc đáo di sản văn hóa - lễ cúng rừng của người Mông ở Si Ma Cai
Độc đáo di sản văn hóa - lễ cúng rừng của người Mông ở Si Ma Cai

Ngoài ý nghĩa tín ngưỡng thiêng liêng cầu mong mùa màng tươi tốt, ấm no, lễ cúng rừng của người Mông ở Si Mai Ca...

Tạc tượng gỗ ở làng Kon Du
Tạc tượng gỗ ở làng Kon Du

Người Mơ Nâm (Xơ Đăng) ở làng Kon Du, xã Măng Cành (huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) tạc tượng gỗ dân gian không chỉ...

Âm vang tiếng tù và của người Dao
Âm vang tiếng tù và của người Dao

Đồng bào dân tộc Dao ở vùng đất Tây Yên Tử, huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang coi tù và là “linh vật” có ý...

Dây thổ cẩm thắm sắc đại ngàn Tây Nguyên
Dây thổ cẩm thắm sắc đại ngàn Tây Nguyên

Thổ cẩm được đồng bào các dân tộc vùng núi rừng Trường Sơn-Tây Nguyên sản xuất ra không chỉ để làm nên các trang phục...

Chùa Tân Thanh: Cột mốc tâm linh nơi biên cương phía Bắc
Chùa Tân Thanh: Cột mốc tâm linh nơi biên cương phía Bắc

Chùa Tân Thanh không chỉ là nơi đáp ứng đời sống tâm linh, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng tôn giáo của người dân địa...

Mảng xanh trên vùng biển đảo Tây Nam của Tổ quốc
Mảng xanh trên vùng biển đảo Tây Nam của Tổ quốc

Giữa trùng khơi nơi vùng biển đảo Tây Nam của Tổ quốc, Khu tăng gia sản xuất tập trung là một màu xanh trải rộng...

Đảo Quan Lạn ghi dấu chiến công của cha ông
Đảo Quan Lạn ghi dấu chiến công của cha ông

Đến với đảo Quan Lạn (huyện Vân Đồn, Quảng Ninh), du khách không chỉ khám phá vẻ đẹp của hòn đảo tiền tiêu của Tổ...

Đời sống chan hòa, phát triển của đồng bào Chăm ở An Giang
Đời sống chan hòa, phát triển của đồng bào Chăm ở An Giang

Như cánh chim Thiên Di, từ hàng trăm năm trước, người Chăm đã tìm đến nơi đầu dòng sông Hậu, tỉnh An Giang để lập...

Bí ẩn nhà cổ ở Há Súng
Bí ẩn nhà cổ ở Há Súng

Khi nói về các kiệt tác kiến trúc nổi tiếng tại Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) du khách thường nghĩ tới Dinh thự...

Tin đọc nhiều
Hội nghị hợp tác An ninh Việt Nam - Lào lần thứ XIII
Thông tin liên quan Biển Đông từ ngày 28/2 – 6/3/2023
Sóc Trăng khắc phục tồn tại, sớm gỡ cảnh báo 'Thẻ vàng' IUU
Quảng Nam: Đẩy mạnh xã hội hóa truyền thông về biển và đại dương
Thúc đẩy hợp tác quốc phòng Việt Nam - Lào, Việt Nam - Campuchia
Việt Nam-Singapore tăng cường tin cậy chính trị, hợp tác kinh tế
Việt Nam sẵn sàng phối hợp với Nhật Bản trong các vấn đề khu vực và thế giới
Phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển phải tích hợp đa giá trị
Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang làm việc với Bộ Ngoại giao
Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn tiếp Bí thư Khu ủy Quảng Tây, Trung Quốc
Vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải Trung Bộ: Liên kết, đột phá từ kinh tế biển
Việt Nam đồng chủ trì cuộc họp Uỷ ban hợp tác ASEAN-Hàn Quốc lần thứ 10
Việt Nam nỗ lực gỡ thẻ vàng thủy sản
Bình Thuận: Tăng cường phối hợp trong chống khai thác IUU
Những ngọn đèn chủ quyền ở Trường Sa
Nỗ lực tháo gỡ thẻ vàng IUU
Không ngừng vun đắp cho tình hữu nghị láng giềng tốt đẹp giữa Việt Nam và Campuchia
Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn tiếp Đoàn Hội đồng kinh doanh EU – ASEAN và EuroCham
Thúc đẩy hợp tác Lục quân Việt Nam - Nhật Bản
Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn thăm và làm việc với Bộ Tư lệnh Hải quân
Đề nghị Trung Quốc đẩy nhanh mở cửa thị trường cho nông sản của Việt Nam
Việt Nam theo dõi sát tàu Hải dương Địa chất 4 của Trung Quốc ở Biển Đông
Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn hội đàm với Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác quốc tế Campuchia Prak Sokhonn
Chuyện về những người giữ đảo tiền tiêu
Tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho ngư dân về chống khai thác hải sản bất hợp pháp
Hợp nhất cửa khẩu quốc tế đường bộ và đường sông Vĩnh Xương
Khi “phên dậu biên cương” được “xây” bằng sức mạnh lòng dân
Làng biển Hoàng Sa ra quân đánh bắt đầu năm
Xử lý mạnh tay tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài
Chủ tịch nước dự Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Chiến lược bảo vệ Tổ quốc