Nghệ nhân người Tày “bắt” gà đất gáy

21/07/2021 15:26

Gà đất biết gáy, là loại đồ chơi truyền thống vào loại “độc nhất vô nhị” của đồng bào dân tộc Tày. Để làm ra một chú gà đất kêu được như gà thật, nghệ nhân phải trải qua gần chục công đoạn chế tác với cấu tạo âm thanh cực kỳ phức tạp... Hiện, trong cộng đồng người Tày ở khu vực phía Bắc chỉ còn một người duy nhất làm được những đồ chơi độc đáo này, đó là ông Hoàng Chóong ở Xã Hoàng Việt, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn.

 

Ông Chóong dành rất nhiều thời gian cho việc chế tác gà đất

“Bí quyết” thất truyền

Ông Hoàng Chóong kể lại: “Ngày còn bé, bố mẹ thường dẫn tôi đến chơi các bản lân cận. Khi đi qua nhà một cụ già, thấy cụ ấy làm gà đất kêu cục tác khiến tôi rất tò mò. Thấy tôi có vẻ thích thú, ông cụ gọi lại cho tôi mấy con gà đất, rồi dạy tôi cách làm cho những con gà kêu cục tác... Ông cụ dặn, sau này ông chết, tôi phải giữ trò chơi này và truyền lại cho người khác nữa, không được để trò chơi thất truyền. Sau này, tôi phải đi bộ đội rồi làm công tác xã hội nên không có điều kiện thực hiện điều mong mỏi của thầy. Đến năm 2009 khi nghỉ hưu, tôi bắt đầu dành toàn bộ thời gian để khôi phục lại trò chơi này”.

Năm 1990 khi còn giữ chức Trưởng phòng Văn hóa huyện Văn Lãng, ông Chóong bắt đầu làm thử gà đất biết gáy nhưng đã thất bại, bởi vì trò chơi này ông được học từ khi còn bé và chưa có kinh nghiệm chế tác. Đến năm 2009 khi về nghỉ hưu, ông mới có thời gian chế tác gà đất biết gáy.

“Hồi đó tôi làm đến cả trăm con gà đất mới có một con phát ra được tiếng kêu, nhưng mình vừa làm vừa rút kinh nghiệm; cuối cùng đã thành công. Đến nay, tôi đã chế tác thành công chú gà đất biết gáy và được nhận bằng khen của tỉnh về việc này”, ông Chóong khoe.

Theo lời của nhiều người cao tuổi ở địa phương thì, những trò chơi dân gian như gà đất biết gáy đã có từ rất lâu. Người dân thường sử dụng những đồ chơi này vào các dịp lễ tết, hội hè... Nếu tính theo đời người, đồ chơi này phải đi qua bốn năm đời. Tuy nhiên, những đồ chơi này phải chế tác cực kỳ tỉ mỉ, công phu nên không phải ai cũng làm được. Chính vì thế mà những đồ chơi này đã dần mai một theo thời gian. Hiện, trong cộng đồng người Tày ở Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, ngoài ông Chóong không còn ai nhớ và làm được những đồ chơi như gà đất biết gáy.

Kỹ thuật độc đáo

Nhìn ông Chóong cầm những con gà đất trên tay, rồi bóp cho chúng gáy khiến chúng tôi “choáng” trước kỹ thuật chế tác đồ chơi độc đáo của người nghệ nhân dân tộc Tày này.

Ông Chóong tiết lộ, loại đất dùng để chế tác gà đất rất hiếm, riêng ở Lạng Sơn chỉ có ở xã Hoàng Việt và Thanh Long. Muốn tìm được đất phải đi men theo những con suối nằm sâu trong rừng. Khi tìm được đất rồi phải đào sâu xuống khoảng một mét, lấy đất dẻo đem về phơi khô. Đất khô đem giã mịn rồi sàng lọc, sau đó trộn với nước lã và giã tiếp cho đến khi đất dẻo như bánh dày rồi nặn hình gà và đưa vào lò nung.

Tuy nhiên, công đoạn khó nhất khi làm gà đất phải kể đến việc chế tác kèn để nó có thể kêu và gáy được. Theo ông Chóong, công đoạn này vô cùng khó khăn. Người chế tác phải dùng một ống trúc bé bằng đầu đũa để làm kèn, sau đó lắp một lưỡi gà vào bên trong chiếc kèn để cho nó kêu. Điểm nhạy cảm nhất trong công đoạn này nằm ở phần lưỡi gà. Lưỡi gà nằm trong chiếc kèn được làm từ cây khâu rượt. Nếu độ rỗng của con gà càng lớn thì phải lắp chiếc lưỡi gà bé lại. Người chế tác gà đất giỏi phải có cảm quan tốt khi làm kèn và lưỡi gà để gà phát ra được tiếng kêu chân thực nhất.

Sau khi lắp ráp bộ phận âm thanh vào bên trong gà đất, người chế tác lại phải cuốn một lớp giấy ở ngoài để trang trí và gắn hai phần đầu và đuôi gà lại với nhau. Loại giấy dùng để cuốn gà, thường là giấy A4 ngâm với nhựa cây khâu rượt. Giấy A4 sau khi ngâm sẽ rất dẻo, dai lúc chơi sẽ không bị rách nát.

Ông Chóong cho biết: “Hiện, tôi đã truyền dạy lại cách làm gà đất cho con trai và một đứa cháu. Sau này tôi chết đi, chúng nó sẽ là người tiếp tục duy trì, phát triển trò chơi dân gian của dân tộc mình một cách rộng rãi.”

Nguồn: baodantoc.vn
Cùng chuyên mục
10 điểm du lịch nổi bật nhất của Việt Nam
10 điểm du lịch nổi bật nhất của Việt Nam

Mới đây sách hướng dẫn du lịch Lonely Planet (Mỹ) đã giới thiệu cho du khách 10 điểm đến đáng đi nhất Việt Nam, từ...

Eo biển Vĩnh Tân - một thắng cảnh đẹp
Eo biển Vĩnh Tân - một thắng cảnh đẹp

Ông Minke - một giáo sư người Pháp có lần cùng chúng tôi qua eo biển Vĩnh Tân – Cà Ná ngồi trong xe ô...

11 sinh vật tuyệt đẹp được tìm thấy ở biển Việt Nam
11 sinh vật tuyệt đẹp được tìm thấy ở biển Việt Nam

Sinh vật biển Việt Nam được cho là phong phú không chỉ vì vị trí địa lý thuận lợi, mà còn do khí hậu nhiệt...

Những sự thật tò mò về Biển Đông
Những sự thật tò mò về Biển Đông

Biển Đông là một vùng nước rộng lớn tuyệt đẹp, nổi tiếng với nhiều loài động vật biển khác nhau. Hãy tìm hiểu những sự...

Chèo SUP trên biển Đà Nẵng
Chèo SUP trên biển Đà Nẵng

Với nhiều điều kiện thuận lợi, phong trào chèo SUP (ván chèo đứng) diễn ra sôi nổi trên địa bàn thành phố. Đây là môn...

Thái Bình Dương – Đại dương chứa đựng nhiều bí ẩn lý thú
Thái Bình Dương – Đại dương chứa đựng nhiều bí ẩn lý thú

Là đại dương lớn nhất thế giới, Thái Bình Dương trải dài từ Bắc Cực đến Nam Đại Dương, kết nối với Bắc Băng Dương...

Những câu chuyện thú vị hai bên đường biên giới
Những câu chuyện thú vị hai bên đường biên giới

Do những nguyên nhân tự nhiên hay lịch sử mà đường biên giới giữa các quốc gia có hình dạng khác nhau và một số...

10 quốc gia có đường bờ biển dài nhất thế giới
10 quốc gia có đường bờ biển dài nhất thế giới

Trong số các quốc gia trên thế giới đại đa số là các quốc gia giáp biển. Hãy cùng xem 10 quốc gia có đường...

Đường phân chia thú vị giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương
Đường phân chia thú vị giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương

Chúng ta thường cho rằng các đại dương trên thế giới được kết nối và hòa vào với nhau, nhưng trên thực tế trên trái...

Khám phá vẻ đẹp tuyệt vời miền đất Mũi Cà Mau
Khám phá vẻ đẹp tuyệt vời miền đất Mũi Cà Mau

Cà Mau - vùng đất thiêng nơi cuối trời Tổ quốc ngày nay đã trở thành điểm đến yêu thích, lý tưởng của nhiều du...

Tự nguyện góp sức bảo vệ đường biên, cột mốc
Tự nguyện góp sức bảo vệ đường biên, cột mốc

Với mong muốn góp sức xây dựng biên giới hòa bình, hữu nghị, hơn 34 năm qua, ông Hồ Văn Môn (tên thường gọi là...

Mê mẩn mùa lúa vàng ở thung lũng Nậm Cang
Mê mẩn mùa lúa vàng ở thung lũng Nậm Cang

Những ngày này, du khách đến thung lũng Nậm Cang (Lào Cai) sẽ được chiêm ngưỡng cảnh sắc tuyệt đẹp khi cả thung lũng ......

Đi cấy trên nương miền biên viễn xứ Thanh
Đi cấy trên nương miền biên viễn xứ Thanh

Đi cấy trên nương miền biên viễn xứ Thanh

Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi
Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi

Ngọn hải đăng có tên lạ bên bờ biển Quảng Ngãi

Rừng rong biển Quảng Ngãi nhìn từ trên cao
Rừng rong biển Quảng Ngãi nhìn từ trên cao

Bình Châu là một trong những xã biển nổi tiếng nhất ở Quảng Ngãi với hàng trăm tàu thuyền khai thác xa bờ.

Tin đọc nhiều
Kỳ vọng vào cảng biển nước sâu lớn nhất miền Tây
Đường biên giới trên đất liền Việt Nam và Campuchia đi qua những tỉnh nào?
Việt Nam kêu gọi sớm đạt được COC thực chất và hiệu quả
Tiến trình giải quyết biên giới trên đất liền Việt Nam – Campuchia từ 2005-2008
Việt Nam mong muốn Sáng kiến “Vành đai và Con đường” tiếp tục góp phần thúc đẩy liên kết kinh tế và kết nối khu vực
Chủ động ngăn chặn xuất nhập cảnh trái phép
Trả lời của Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao tại họp báo thường kỳ
Triển lãm ảnh về Hoàng Sa, Trường Sa tại Quảng Ngãi
Quân - dân đồng lòng giữ vững biên cương
Tiến trình đàm phán biên giới trên đất liền Việt Nam – Campuchia từ 1954-1985
Phân công Phó Chủ tịch Ủy ban sông Mê Công Việt Nam
Khánh Hòa liên tục đón các chuyến tàu biển quốc tế
Nhân dân tham gia bảo vệ đường biên, mốc giới
10 điểm du lịch nổi bật nhất của Việt Nam
Tự nguyện góp sức bảo vệ đường biên, cột mốc
Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ hội kiến Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mã Triều Húc
Bệnh xá đảo Phan Vinh cấp cứu ngư dân gặp nạn trên biển
Doanh nhân Thành phố Hồ Chí Minh vì biển đảo quê hương
Khai thác thủy sản bất hợp pháp gồm những trường hợp nào?
Nhiều cơ hội phát triển điện gió ngoài khơi
Giúp nhân dân biên giới nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật
Những mô hình tuyên truyền, phổ biến pháp luật hiệu quả ở xã biên giới Thanh Thủy
Việt Nam-Trung Quốc tổ chức Giao lưu Hữu nghị Quốc phòng Biên giới
Các phụ lục đính kèm “Hiệp định tàu thuyền đi lại tại khu vực tự do đi lại ở cửa sông Bắc Luân” có giá trị pháp lý như thế nào?
Tập trung gỡ
Cặp cửa khẩu Đăk Peur - Bu Sara thuộc cặp tỉnh biên giới nào của Việt Nam và Campuchia?
Giám sát chặt chẽ hoạt động của tàu thuyền ngay từ cảng cá
TP.HCM: Hơn 34,2 tỷ đồng ủng hộ quỹ vì biên giới, biển đảo của Tổ quốc
Cặp cửa khẩu Khánh Bình - Chrây Thum thuộc cặp tỉnh biên giới nào của Việt Nam và Campuchia?
Bảo vệ vững chắc chủ quyền biên giới, biển đảo