Biên giới lãnh thổ

Với sự kỳ công, khéo léo của đôi bàn tay, nghề đan võng từ cây sa ri được xem như một nghề thủ công truyền thống đặc sắc mang dấu ấn văn hóa của người Cadong (thuộc dân tộc Xơ-đăng) trên vùng Trường Sơn-Tây Nguyên.

Từ bao đời nay vùng đất dưới chân núi Ngọc Linh, trải dài theo con sông Tranh là nơi định cư lâu đời của người Cadong. Họ sống hoàn toàn dựa vào thiên nhiên, mọi vật dụng và đồ dùng phần lớn đều được làm từ tre, nứa, lồ ô, trong đó có nghề đan võng từ cây sa ri nhằm phục vụ trong sinh hoạt hàng ngày.

Bà Hồ Thị Chơn (70 tuổi), dân tộc Cadong hiện đang sống tại thôn 2, xã Trà Bui, huyện Bắc Trà My (Quảng Nam) cho biết: Ngay từ lúc còn nhỏ, cũng như bao người con gái Cadong khác trong làng, tôi đã được làm quen với chiếc võng từ cây sa ri, và được mẹ truyền dạy cho nghề đan võng từ đó. Nhưng cũng phải mất vài năm, thì tôi mới có thể đan thành thạo một chiếc võng.

Sa ri là loài cây thân gỗ, vỏ màu xám, nứt dọc, mọc rất nhiều ven những con suối lớn quanh khu vực mà người Cadong sinh sống. Xưa, người Cadong đã phát hiện ra đặc tính của thân cây sa ri, nên đã sử dụng vỏ của nó làm áo, váy, khố, chăn đắp, dùng làm dây cột nhà, làm võng để nằm.

Theo người Cadong, hằng năm vào khoảng tháng 7 và tháng 8, khi cây sa ri trổ hoa, đây là thời gian duy nhất để người đàn ông Cadong vào rừng tìm cây sa ri về làm võng. Mùa này, những cây sa ri lần lượt nở hoa thì vỏ và sơ của nó rất mềm nên việc khai thác được dễ dàng hơn. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm khi chọn cây sa ri cũng không chọn cây nhỏ quá, mà người Cadong thường chọn cây sa ri lớn thì vỏ có độ bền cao. Cây sa ri khi khai thác về, người Cadong dùng cây đập vỏ, đem nó ra suối ngâm chừng 10 ngày cho vỏ tiết hết nhựa. Sau đó vớt lên, tiếp tục dùng cây đập lớp vỏ xơ này cho đến khi mềm, rồi dùng tay tước từng lớp xơ này ra. Đây là lớp có nhiều xơ màu trắng đục và giặt sạch và tước thành từng sợi đem ra phơi nắng cho thật khô, là có thể đan võng.

Võng sa ri được người Cadong đan theo kỹ thuật riêng biệt và hoàn toàn thủ công. Quy trình đan võng này thật công phu, đòi hỏi người đan không những khéo léo mà còn phải kiên trì, bền bỉ. Do đó, phải mất khoảng 2 tháng, người đan mới có thể hoàn thành chiếc võng. Một chiếc võng đan đúng cách, đẹp có độ bền tới 10 năm. Nhưng chủ yếu để trao đổi với các dân tộc khác trong vùng.

Chiếc võng được làm ra từ cây sa ri, nói lên sự cần cù, sáng tạo của người Cadong, và nó còn mang vẻ đẹp hài hòa với thiên nhiên, như một hình ảnh đặc trưng văn hóa của người Cadong nơi đây. So với các loại võng khác, võng làm từ cây sa ri cực bền và khi nằm cảm giác rất dễ chịu. Trải qua những thăng trầm của cuộc sống, nghề đan võng từ cây sa ri này hiện chỉ còn lay lắt trong đôi tay của một số người lớn tuổi ở Bắc Trà My./.